تاثیر یوگا بر ام اس؛ بهترین راه برای کاهش استرس در بیماران مبتلا به MS

در این مقاله به بررسی تحقیقات و مطالعاتی درخصص تاثیر یوگا بر ام اس می‌پردازیم. که نشان می‌دهد آیا 8 هفته تمرین یوگا می‌تواند بر سطح هورمون‌های ACTH و کورتیزول در زنان مبتلا به ام اس تأثیر بگذارد. در این پژوهش، 24 زن با ام اس و درجه ناتوانی بین 1 تا 5.5 شرکت کردند. این افراد به طور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند: گروه کنترل (10 نفر) و گروه تمرین (14 نفر). گروه تمرین به مدت 8 هفته، هر هفته 3 روز و هر بار 90 دقیقه یوگا انجام دادند. پیش از شروع و بعد از پایان دوره، آزمایش‌های اندازه‌گیری ترکیب بدن و نمونه‌گیری خون از افراد انجام شد.

نتایج نشان داد که سطح ACTH در گروه تمرین افزایش و سطح کورتیزول کاهش یافته است. این یافته‌ها نشان می‌دهند که یوگا می‌تواند سطح ACTH را تنظیم و میزان کورتیزول را در زنان مبتلا به ام اس کاهش دهد.

---

معرفی بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS)  و اهمیت بررسی تأثیر یوگا بر این بیماری

مولتیپل اسکلروزیس (MS)  یک بیماری خودایمنی است که باعث تخریب لایه محافظ میلین، سلول‌های پشتیبان (الیگودندروسیت‌ها) و رشته‌های عصبی (آکسون‌ها) می‌شود. این بیماری یکی از شایع‌ترین علل ناتوانی در جوانان است و تخمین زده می‌شود که حدود 1 تا 2.5 میلیون نفر در جهان به آن مبتلا باشند. احتمال ابتلا در زنان نسبت به مردان بیشتر است، به طوری که نسبت آن حدود 2 تا 3 برابر است.

---

تأثیر اختلالات روانی و هورمونی در بیماران مبتلا به ام اس 

افسردگی یکی از مشکلات روانی مهم در افراد مبتلا به ام اس محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهند که این بیماران اغلب نمرات بالاتری در مقیاس‌های افسردگی و اضطراب دارند و دچار مشکل در سرکوب ترشح هورمون کورتیزول می‌شوند. ارتباط دقیق بین افسردگی و ام اس هنوز به خوبی شناخته نشده است، اما تخریب رشته‌های عصبی (آتروفی آکسون) یکی از دلایل بروز اختلالات عصبی در بیماری‌هایی است که با تخریب میلین همراه هستند.

---

تحقیقات پیشین درباره اثرات ورزش و یوگا بر بیماران ام اس 

تحقیقات قبلی نشان داده‌اند که فعالیت بدنی می‌تواند سطح ACTH و فعال‌سازی محور HPA را در افراد سالم افزایش دهد، اما بررسی تاثیر این تمرینات بر هورمون‌های مرتبط با ام اس کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مطالعه‌ای از Heesen نشان داد که تمرینات هوازی می‌تواند تاثیرات زمانی مهمی بر روی سیستم ایمنی و هورمون‌ها، از جمله ACTH، در بیماران ام اس و افراد سالم بگذارد. 

همچنین، برای توضیح تاثیر تمرین بر واکنش هورمونی در افراد مبتلا به ام اس، شولتز و همکارانش به بررسی عوامل ایمنی، هورمون‌های بدن (کورتیزول، هورمون آزادکننده ACTH، اپی‌نفرین، نوراپی‌نفرین) و همچنین عوامل تقویت‌کننده اعصاب و عملکرد هماهنگی پرداختند. این تحقیق که شامل تمرینات هوازی دوچرخه‌سواری به مدت 8 هفته بود، نشان داد که تمرین تأثیر معناداری بر پارامترهای ایمنی و هورمونی یا تقویت‌کننده‌های عصبی ندارد، اما کیفیت زندگی، هماهنگی و تناسب اندام افراد بهبود یافت.

---

تعریف و عملکرد هورمون ACTH و نقش آن در بیماری‌های التهابی 

هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH)  یک هورمون پپتیدی است که از غده هیپوفیز قدامی ترشح می‌شود. این هورمون به گیرنده‌های خاصی روی غده آدرنال متصل می‌شود و ترشح هورمون‌هایی مانند کورتیزول، آلدوسترون، کورتیکوسترون و آندروژن‌ها را تحریک می‌کند. نقش اصلی ACTH در تولید کورتیزول است. کورتیزول، که تقریباً همه سلول‌های بدن گیرنده‌های آن را دارند، تأثیرات متعددی دارد؛ از جمله تنظیم سطح قند خون، کمک به متابولیسم، کاهش التهاب، تاثیر بر حافظه، تعادل نمک و آب بدن، و کنترل فشار خون. 

ACTH از طریق یک مکانیسم بازخورد منفی تنظیم می‌شود؛ به این صورت که افزایش کورتیزول باعث کاهش ترشح ACTH و کاهش کورتیزول منجر به افزایش ACTH می‌شود.

---

اختلالات هورمونی و محور HPA در بیماران ام اس 

اختلالات هورمونی یکی از مهم‌ترین مشکلات بیماران ام اس است. در این بیماری، سطح سیتوکین‌های پیش‌التهابی بالاتر می‌رود و این موضوع می‌تواند باعث تحریک بیش از حد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال(HPA)  شود. این اختلال به علت نقص در بازخورد منفی بین هیپوتالاموس و غده آدرنال است که از طریق رویدادهای بیوشیمیایی باعث افزایش ترشح CRF، ACTH و کورتیزول می‌شود.

---

تحقیقات و مطالعات انجام شده درخصوص تاثیر یوگا بر ام اس

در این مطالعه، 24 زن بین 29 تا 50 سال از مرکز ام اس شیراز در ایران شرکت کردند. همه این شرکت‌کنندگان در سه ماه قبل از شروع آزمایش، هیچ علائمی از بازگشت بیماری نداشتند که نیاز به داروهای کورتیکواستروئید یا تزریق کورتیزون داشته باشد. نمرات آن‌ها در مقیاس EDSS بین 1 تا 5.5 بود. 

این پژوهش به شکل شبه‌تجربی با اندازه‌گیری‌های قبل و بعد از تمرین انجام شد. شرکت‌کنندگان به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شدند: گروه تمرین یوگا (14 نفر) و گروه کنترل (10 نفر). هر دو گروه به مدت 8 هفته و 3 روز در هفته در آزمایش شرکت کردند. پیش‌آزمون 48 ساعت قبل از تمرین و پس‌آزمون 48 ساعت بعد از آخرین جلسه انجام شد.

گروه تمرین به مدت 8 هفته، هر هفته 3 جلسه یوگا انجام دادند که هر جلسه 90 دقیقه طول می‌کشید. کلاس‌ها توسط معلمان آموزش‌دیده در یک محیط آرام برگزار می‌شد و شامل حرکات استاندارد یوگای آیینگر بود. 

تمرینات شامل سه بخش فیزیکی (آساناها)، تنفس (پرانایاما) و آرامش بود. حرکات اولیه با هدف نرم کردن مفاصل، کاهش سفتی و افزایش دامنه حرکتی بدن بود. در پایان هر جلسه، سرد کردن با حرکت شاوآسانا انجام می‌شد که به تمرکز روی تنفس و آرامش کامل بدن و ذهن کمک می‌کرد.

در این مطالعه، قد و وزن شرکت‌کنندگان اندازه‌گیری شد و شاخص توده بدنی(BMI)  با فرمول تقسیم وزن (کیلوگرم) بر قد (متر مربع) محاسبه گردید. اندازه‌گیری دور کمر با تعیین باریک‌ترین قسمت تنه بالای ناف و اندازه‌گیری بیشترین محیط باسن با پاشنه‌های چسبیده انجام شد. درصد چربی بدن نیز با استفاده از پروتکل اندازه‌گیری ضخامت چین پوستی، در نواحی پشت بازو، بالای استخوان خاصره و ران توسط یک محقق و با دستگاه کالیپر چین پوستی طبق تکنیک استاندارد محاسبه شد. 

برای بررسی تفاوت‌های اولیه بین دو گروه، از آزمون t مستقل استفاده شد. آمار توصیفی برای نمایش ویژگی‌های اصلی داده‌ها به کار رفت. همچنین، از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف جهت بررسی نرمال بودن توزیع داده‌ها استفاده شد. 

48 ساعت پس از آخرین جلسه تمرین، شرکت‌کنندگان برای اندازه‌گیری پارامترهای مطالعه به ویژه تغییرات بیوشیمیایی ناشی از تمرینات یوگا، به آزمایشگاه مراجعه کردند. نتایج نشان داد که در سطح هورمون‌های ACTH و کورتیزول گروه تمرین، تغییرات معناداری پس از 8 هفته یوگا نسبت به سطح این هورمون‌ها قبل از شروع تمرین مشاهده شد.

---

تفاسیر و نتایج تحقیقات انجام شده بر تاثیر یوگا بر MS

افزایش سطح کورتیزول اغلب با افسردگی همراه است، و تحقیقات نشان داده‌اند که یوگا می‌تواند با کاهش سطح کورتیزول اثرات ضد استرس داشته باشد و به ویژه برای بیمارانی که علاوه بر بیماری ام اس دچار افسردگی نیز هستند، مفید باشد. این یافته می‌تواند به‌عنوان روشی برای کنترل سطح کورتیزول و کاهش استرس در بیماران ام اس استفاده شود. تنظیم سطح کورتیزول همچنین تأثیرات ضدالتهابی و تقویت‌کننده سیستم ایمنی دارد که به کاهش سیتوکین‌های پیش‌التهابی و تنظیم عملکرد سیستم عصبی سمپاتیک کمک می‌کند.

با پیشرفت بیماری، فعالیت بیش از حد محور HPA ممکن است به افزایش پاسخ‌های بدن به رویدادهای استرس‌زا و ترشح بالای کورتیزول منجر شود، که این وضعیت می‌تواند سلامت را در معرض خطر قرار دهد. تنظیم محور HPA می‌تواند بهبود سلامتی و کاهش عوارض ناشی از بیماری را تسهیل کند و از طریق تمرینات یوگا، این محور در بیماران ام اس قابل تنظیم است. 

---

نتیجه‌گیری

هدف این مطالعه، بررسی تأثیر 8 هفته تمرین یوگا بر سطح ACTH و کورتیزول در زنان مبتلا به ام اس بود. نتایج نشان داد که پس از 8 هفته یوگا، سطح پلاسمای ACTH در گروه تمرین به طور قابل توجهی نسبت به گروه کنترل افزایش یافت. همچنین، سطح پلاسمای کورتیزول در گروه تمرین به طور قابل توجهی نسبت به گروه کنترل کاهش یافت هرچند تغییر چشم‌گیری در وزن، درصد چربی بدن یا BMI مشاهده نشد.